Iona stichting
Jaarverslag 2013
4
Humor; het spel rond het gouden midden.
“De humor draagt de ziel over afgronden heen en leert haar met haar
eigen leed te spelen”
Anselm Feuerbach (1829-1880), kunstschilder
Vorig jaar was het thema van ons jaarverslag
het buitenste binnen keren
. Met
humor lopen we niet weg van de werkelijkheid, maar plaatsen we alles tijdelijk in
een ander daglicht. Tegelijk kan de verhouding tot onszelf erdoor veranderen. Zo
schrijft de Deense filosoof Sören Kierkegaard (1813-1855): Humor is de geboorte-
smart van de geest: je ontdekt de wanverhouding tussen je feitelijke ik en het ide-
aal van jezelf. Dat kan een pijnlijke én tegelijk bevrijdende ervaring zijn.
Zelfs wie al poogt om situa-
ties, mensen en dingen in de
buitenwereld onbevooroor-
deeld en onbevangen waar te
nemen, doet dit toch vanuit
door de ervaring opgebouwde
verwachtingen en met (intuï-
tieve) kennis van logische,
causale wetmatigheden: het
steentje dat in de lucht wordt
gegooid, zal naar beneden
vallen en een antwoord zal
pas gegeven worden als eerst een vraag is gesteld.
Daar waar een situatie of uitspraak ook deze, door menselijke waarneming bege-
leide aannames tart, moeten we razendsnel ons vaste beeld van de werkelijkheid
herzien. We zijn de coördinaten kwijt en de verwarring die hierdoor ontstaat, doet
een beroep op ons voorstellingsvermogen, onze vindingrijkheid en ons improvisa-
tietalent: een oproep tot beweeglijk,
dansend
denken. Er is sprake van een dubbele
activiteit in de hersenen. Dit ‘humorpatroon’ wordt ook geactiveerd bij het spel.
Daar waar ons beeld van de werkelijkheid en onze vastomlijnde overtuigingen
gaan wankelen, ontstaat speelruimte. Er opent zich een nieuw gebied tussen de
materiële, feitelijke leefwereld aan de ene kant, en de onstoffelijke wereld van de
abstracte concepten en
denkbeelden
aan de andere kant. Tussen
Stofftrieb
en
Formtrieb
kan dan onze
Spieltrieb
werkzaam zijn, zo stelde de Duitse dichter en
denker Friedrich Schiller (1759-1805). Volgens hem wordt de mens zelf méér
mens, wanneer hij speelt.
Er gaat geen dag voorbij of we stuiten op grenzen: gebrek aan tijd, geld, visie op
onderwijs en gezondheid, solidariteit, grondstoffen, voeding, respect, vertrouwen,
enzovoort. Gelukkig zijn er ook initiatieven die juist grensverleggend zijn; die een
vrije ruimte, een speelplaats, willen vormen voor een betere wereld.
Ontwikkelingen die het voorstellingsvermogen te boven gaan. Stelt u zich eens
voor: smog uit de lucht verwijderen met een stofzuiger en er diamant van maken;
een deel- of geefeconomie creëren en schaarste verdrijven; producten ontwikkelen
op basis van afval; vermogen laten groeien zonder geld; bruto-nationaal-geluk als
basis voor een samenleving. Allemaal nieuwe ideeën die optimistisch stemmen.
